Samenvatting

Kader Abdolahs aangrijpende roman Het huis van de moskee speelt zich af in de Iraanse stad Senedjan. Het leven van de familie die in het huis naast de moskee woont, wordt uitgebreid beschreven. Het personage Aga Djan, een tapijthandelaar, staat aan het hoofd van die belangrijke familie en moet toekijken hoe het leven in Iran en in het huis door de jaren heen verandert. De samenleving wordt verstoord door islamisering en terreur, wanneer de Sjah wordt afgezet en Khomeiny aan de macht komt. Ook het rustige leven van de familie verandert helemaal. De familieleden worden langzaamaan uit elkaar gedreven door de verschillende visies op hun geloof. De manier waarop Kader Abdolah de familiegeschiedenis verbindt met de geschiedenis van zijn herkomstland, is opmerkelijk.
De leden van de drie gezinnen die in het huis van de moskee wonen, worden allemaal vrij uitgebreid beschreven. Enerzijds is dat goed, omdat de lezer zich daardoor volledig in het verhaal kan inleven. Anderzijds, zorgt het ervoor dat het soms moeilijk is om de verschillende personages uit elkaar te houden. Gelukkig is Abdolahs schrijfstijl eenvoudig. Hij maakt vooral gebruik van opsommingen. Sommige lezers ervaren dit als “onbeholpen”, maar het boek kan op die manier wel vlot gelezen worden.
Een van de meest bijblijvende fragmenten is wanneer Djawad, de zoon van Aga Djan, doodgeschoten wordt en niet begraven mag worden. Hij behoorde tot de linkse groeperingen waarvan Khomeiny de opdracht gaf om ze uit te schakelen. Aga Djan en Shahbal zoeken ’s nachts naar een plaats om Djawad toch te kunnen begraven, maar er is niemand die hen wil helpen. Iedereen is bang van de ayatollahs en hun regime. Abdolah geeft mooi weer hoe pijnlijk het is om je eigen kind niet te kunnen begraven. Wanneer Hoesang Khan, een man die in de bergen woont, het lijk van Djawad toch meeneemt, is Aga Djan opgelucht. Abdolah weet ook te ontroeren met het fragment waarin Hagedis, het invalide zoontje van Sediq en Galgal, doodgeschoten wordt. Wanneer een onschuldig kind slachtoffer wordt van zinloos geweld, is het dubbel zo erg.

Tijd

Eén van de eerste hoofdstukken in de roman betreft de televisie-uitzending van Neil Armstrong bij de maanlanding. Dat is nauwkeurig te bepalen op 19 juli 1969. Daarna worden de ontwikkelingen voor een groot deel chronologisch gevolgd. De tijd loopt verder en een ander goed te meten tijdpunt is het verdwijnen van de sjah van Perzië en zijn vrouw Farah Diba in 1976. Dat hangt samen met de komst van Khomeini naar Iran. Aan het einde is ook Khomeini dood: we spreken dan al inmiddels van het jaar 1989.

Ruimte

Het decor van het eerste deel in de roman is de islamitische gemeenschap Senedjan. Het is een plaatsje dat in zijn rituele opvattingen tussen het westerse Teheran en het islamitisch radicaliserende Qom zit.

Daarnaast zijn er onder andere ook delen die in Djirja, Afghanistan, (Shahbal gaat Galgal vermoorden)  en Parijs (waar Khomeini onderduikt) plaatsvinden.

Perspectief

Er is een alwetende verteller die impliciet optreedt. Dat wil zeggen, dat je de verteller wel aanwezig voelt, maar dat je hem niet expliciet kunt aanwijzen. Hij spreekt de lezer ook niet rechtstreeks toe. Wel kan hij in alle personages kijken. De alwetende verteller vertelt in de hij-vorm. Er ontstaat door deze vertelvorm wel afstand tussen de lezer en de verteller. Op de één of andere manier spreekt de vertelling me daarom minder aan. 

Personages

Aga Djan:

Aga Djan personifieert de wijsheid van gematigde standpunten, die het goede van de traditie bewaren en veranderingen hun tijd gunnen. Een eerlijk politicus en een respectabel zakenman, die daarmee betrouwbaarheid en fatsoen in politiek en economie representeert.

Fagri Sadat

Fagri Sadat is de vrouw van Aga Djan. Samen hebben ze drie kinderen. Fagri heeft een jonger zusje, maar deze komt nauwelijks naar voren in het boek. Ze wordt alleen één keer genoemd. Fagri Sadat is speelt een belangrijke rol in het huis en wordt ook daarbuiten ten zeerste gerespecteerd

Mohammad Alsaberi (imam Alsaberi)
Alsaberi is getrouwd met Zinat Ganoem. Samen hebben ze drie kinderen: Ahmad, Sediq en Ozra. Wat een paar keer naar voren komt, is het overmatig hygiënische gedrag van Alsaberi. Je zou het zelfs smetvrees kunnen noemen. Zodra imam Alsaberi het huis binnenkwam, spoelden de grootmoeders hun handen in de hooz. Ze droogden ze af en gingen naar de bibliotheek om de imam naar de badkamer te brengen.

Mohammad Galgal
Galgal is de knappe imam die om de hand van Sediq, de dochter van Alsaberi, komt vragen. Deze jonge man is ook zeer ambitieus. Galgal wordt wel veel gewantrouwd door meerdere familieleden van de bruid. Mede omdat hij de volgeling is van ayatollah Almakki, die redelijk scherp is.

Thema

Godsdienst en godsdienstwaanzin
Het is duidelijk dat de auteur met zijn dikke roman een beeld wil schetsen van de betekenis van de islam. Hij zegt dat ook in een interview dat hij de roman voor Europeanen heeft geschreven om te laten zien wat de islam inhoudt. Hij doet dit aan de hand van de ontwikkeling van Iran, waar in de zestiger jaren een modernisering tot stand komt o.a. door de Amerikaanse invloeden en de Amerikaans gezinde sjah van Perzië die met zijn bloedmooie vrouw Farah Diba een belangrijke pr-man voor zijn land is. De ayatollah’s van Iran vinden deze ontwikkeling minder gewenst en beginnen via geheime opdrachten aan hun imams (in deze roman o.a. Galgal) de bevolking te beïnvloeden. Dan komt er een type samenleving die in feite intoleranter is dan de voorgaande. Bloedig worden andersdenkenden geëxecuteerd, waardoor er weer een links georiënteerde oppositie ontstaat. Kader Abdolah schetst die ontwikkeling van een zich modern ontwikkelende staat (Iran onder de sjah) naar een streng gereguleerde maatschappij onder de ayatollah Khomeini. Amerika probeert met hulp van Saddam Hussein de situatie in Iran onder controle te krijgen. De gevolgen zijn mondiaal gezien nog erger. In zijn verantwoording achteraf geeft de schrijver aan dat de feiten in zijn roman op historische gebeurtenissen zijn gebaseerd, maar dat ze toch met de wetten van de literatuur moeten worden gelezen.

Titelverklaring

Het huis van de moskee is een verhaal over een huis naast de moskee. Het boek begint dan ook gelijk met een verhaal over de situatie in het huis. Aga Djan, een van de hoofdspelers in het boek, woont samen met zijn familie in dit huis. De titel verwijst dus letterlijk naar het woonhuis van Aga Djan en zijn familie. daarnaast heeft de titel ook nog een figuurlijke achtergrond. Het gaat namelijk ook over het leven in de schaduw van een religie.