Samenvatting

Thomas Kuyper is verliefd geworden op Jenny Fortuyn, een meisje dat in de bibliotheek werkt. Ze is nogal een losbol, ze gebruikt drugs en heeft al enkele malen abortus laten plegen. Ze is eigenlijk heel anders dan zijn eigen vrouw, die een beetje truttig is, maar hij vindt toch dat ze iets van haar heeft. Op een avond zitten Jenny en Thomas in een café, want Thomas' vrouw is een weekje naar haar moeder. Ze hebben allebei al genoeg gedronken en als ze naar huis willen gaan vraagt Thomas aan Jenny of ze met hem mee wil. Ze wil niet en er ontstaat een ruzie. Deze ruzie wordt gezien door een groepje jongeren die in de buurt staan te kletsen. Een paar dagen later komen twee politieagenten hem vertellen dat Jenny vermist is en dat hij de laatste moet zijn die haar gesproken heeft. Wanneer Thomas naar de bibliotheek gaat, kan hij het niet laten om even naar Jenny's kamer te gaan. Daar komt hij de inspecteurs weer tegen en ze ondervragen hem opnieuw. Thomas vertelt dat zij die avond naar huis was gegaan en hij wilde haar opwachten maar ze kwam niet opdagen. Lambert, een van de inspecteurs, wil hem graag geloven, maar het is wel een verdacht verhaal. Lambert vertrouwt het toch niet helemaal en vraagt of hij eens bij Thomas thuis mag komen kijken. Thomas wil niet dat zijn vrouw iets van zijn vriendin af weet en daarom zegt hij dat Lambert kan komen, maar hij moet net doen alsof hij zijn collega is. Natuurlijk heeft zijn vrouw het in de gaten en ze wordt erg wantrouwig. Lambert vindt op Thomas' jas bloedvlekken, maar Thomas vertelt dat ze van ratten zijn uit het laboratorium waar hij werkt. Lambert vertrouwt hem. Thomas wordt later toch opgepakt, omdat zijn collega uit het laboratorium vertelt dat de ratten opeens geen honger meer hadden, terwijl hij hen aan het uithongeren was. Dit gebeurde na de nacht van vermissing van Jenny. Lambert dacht dat Thomas het lijk aan de ratten had gevoerd. Leonie (Thomas' vrouw) gaat nu zelf op onder-zoek uit om de onschuld van haar man te bewijzen. Ze doet het ook omdat ze jaloers is op Jenny, want zijzelf kan geen kinderen krijgen en ze denkt dat Thomas daarom naar Jenny ging. Ze gaat naar Thomas' collega om hem te vragen of het mogelijk is dat de ratten het lijk hebben verslonden. Leonie denkt dat de ratten per ongeluk door iemand anders gevoerd zijn omdat dat al eerder is gebeurd. Ook gaat ze naar een man die tegenover het laboratorium woont. Hij vertelt dat hij, op de nacht dat Jenny verdween, Thomas samen met Jenny uit een auto zag stappen, hen het laboratorium zag binnengaan en Thomas daarna alleen naar buiten kwam. Ze denkt dat de man zich vergist heeft omdat Thomas niet eens z'n rij-bewijs heeft. Thomas bleek bij Jenny ook een of andere Robert ontmoet te hebben en Leonie gaat naar hem toe. Deze schijnt volgens de buurvrouw samen met zijn vrouw vertrokken te zijn. Leonie herinnert zich een filmpje dat Thomas gemaakt heeft. Het ging over een moord waar-bij het slachtoffer in sterk water bewaard werd in een laboratorium. Ze gaat er kijken en vindt daar inderdaad een lijk op sterk water. Steeds minder begint ze in de onschuld van Thomas te geloven. Bij het proces ontkent Thomas alles en houdt verder zijn mond. Er blijkt ook dat er drugs uit het laboratorium zijn gestolen en Thomas zou dit ook gedaan hebben. De rechtbank laat hem later toch vrijuit bij gebrek aan bewijs.
Thuis vertelt Leonie over het lijk op sterk water. Thomas gelooft er niets van omdat hij Jenny samen met Robert uit het laboratorium heeft zien komen met een tas drugs. Dit ver-telde hij niet tijdens het proces omdat hij het te vernederend vond. Samen gaan ze kijken. Thomas zegt gelijk dat het Jenny niet is en als Lambert erbij wordt gehaald zegt hij het ook. Later wordt het lijk geïdentificeerd als de vrouw van Robert. Leonie weet nu hoe alles in elkaar zit. Jenny heeft de sleutels van het laboratorium van Thomas gestolen. Daar heeft ze samen met Robert drugs gestolen en de vrouw van Robert vermoord en op sterk water gezet. Daarna heeft ze de kleren van Roberts vrouw aangetrokken, waarna ze samen naar het buitenland gingen zoals de buurvrouw van Robert vertelde. Kerstmis staat voor de deur. Leonie heeft er een grote hekel aan omdat dan bij de meeste gezinnen de kinderen thuis-komen en het dan heel gezellig is. Maar Leonie kan geen kinderen krijgen. Thomas laat haar dan een artikel lezen over reageerbuis- baby's en ze krijgt weer hoop 

Tijd

De vertelde tijd in het verhaal is ongeveer 4,5 maand, de gebeurtenissen beginnen op 31 juli en eindigen vlak voor Kerstmis (half december). Van deze 4,5 maand zit Thomas 3,5 maand in het gevang. In de beschrijvingen van de gesprekken die Leonie met allerlei mensen heeft, verschilt de verteltijd niet veel van de vertelde tijd. Ook het proces is vrij uitvoerig verteld. Het grootste deel van het boek is verteld in de verleden tijd. Het boek speelt zich af in de jaren ’70. De vermelde data komen overeen met de kalender van 1974, maar dat wil nog niet zeggen dat dit boek zich precies in dat jaar zou afspelen

Ruimte

Het verhaal speelt zich af in Leiden maar allerlei straten, cafés en gebouwen die in het boek worden beschreven, blijken in het echt niet meer te bestaan. 
De ruimten waar het verhaal zich afspeelt zijn o.a. Thomas’ laboratorium, enkele cafés, de bibliotheek, Thomas’ en Leonie’s huis, het politiebureau, de rechtszaal, Jenny’s zolderkamer. 

Perspectief

Het boek is verveeld in vijf hoofdstukken met titels, die weer verder onderverdeeld zijn in genummerde delen. Het verhaal wordt chronologisch verteld.

Het eerste hoofdstuk heeft een ik-perspectief: Thomas vertelt. In hoofdstuk 2 schrijven Thomas en Leonie elkaar brieven. Het derde hoofdstuk heeft weer een ik-perspectief: Leonie schrijft in haar dagboek. Hoofdstuk 4 wordt ook weer door Leonie in het ik-perspectief verteld. Uiteindelijk is er dus sprake van een meervoudig perspectief.

Personages

Thomas Kuyper:

Farmacoloog, gepromoveerd, doet onderzoek bij ratten naar de relatie tussen honger en dorst en kannibalisme, getrouwd met Leonie maar voelt niets meer voor haar omdat de seks alleen een middel is om kinderen te krijgen. Om die reden kan hij erg lelijk tegen haar doen. Als hij wordt gearresteerd en besluit niets meer te zeggen, heeft hij het gevoel weer zichzelf te worden: ‘Het was net of ik in mijzelf verzonk, of ik, nu ik de schijn van vriendelijkheid niet meer hoefde op te houden, voor het eerst mijzelf kon zijn, en die ‘mijzelf’ beviel mij goed, dat was mijn oude, stoïcijnse, koppige, in zichzelf gekeerde ik dat geen bindingen had met andere mensen, dat zonder verplichtingen, zonder sociaal gevoel, zonder hoop, zonder liefde, zonder medelijden leefde, maar dat wel gelukkig, wel kalm, wel vergenoegd was.’ (p. 62-63) Volgens Leonie is hij zacht en vriendelijk en geen binnenvetter. Hij is onhandig want hij struikelt altijd over de drempel van het laboratorium en kan bijvoorbeeld geen plaat opzetten.

Jenny Fortuyn:

Mooi maar verlopen meisje, melkwit krulhaar, donkere ogen, versleten kleren, Thomas en Leonie vermoeden dat ze drugs spoot, gebruikte sowieso cocaïne, had lange zwarte nagels die ze voor de nacht van haar vermissing had afgeknipt, witte laarsjes, werkt in de Openbare Bibliotheek, heeft twee keer een abortus gehad. Mensen zeggen over Jenny dat met iedereen het bed indook die haar cocaïne kon geven en dat ze mensen gebruikte.

Leonie:

Vrouw van Thomas (twaalf jaar getrouwd), Frans gestudeerd, heeft als hobby fotograferen, was vroeger mooi en onafhankelijk volgens Thomas, maar verlangt nu zodanig naar een kind dat ze hem alle lust ontneemt, golvend donkerbruin haar. Het ligt aan Leonie dat ze geen kinderen kunnen krijgen: zij is onvruchtbaar. Haar moeder raakte invalide toen ze geboren werd en haar vader ging ervandoor. Leonie is erg lief en zegt weinig tot niets terug als Thomas lelijk tegen haar doet. Ze is een huismus die graag naar muziek luistert. Ze is slim maar is het liefst thuis en doet het huishouden. Ze is echter alles behalve dom: ze is waakzaam en heeft meteen door dat Lambert geen nieuwe collega van Thomas is. Thomas zegt ook dat het nog nooit gelukt is om tegen haar te liegen. De huisgenote van Jenny vindt dat Leonie dezelfde oogopslag heeft als Jenny, ze doet haar aan Jenny denken en Jenny heeft ook een reproductie hangen van het blauwe vaasje van Chardin, die Leonie erg mooi vindt. Leonie baalt daarvan want ze haat Jenny. Als ze weet dat Jenny dood is, sluit ze zichzelf op in huis en geniet ze van het alleen zijn: ze ontdekt dat ze eigenlijk altijd goedgehumeurd is en best zonder anderen kan, ze wordt alleen mensenschuw.

Thema

List, leugens en bedrog
Dat is de kern van de roman en zien we bij alle personages terug: Thomas bedriegt Leonie met Jenny. Vervolgens vertelt hij haar niet dat hij in verband gebracht wordt met haar verdwijning, maar Leonie is niet gek en komt er al snel zelf achter. Jenny bedriegt Thomas echter ook: zij is niet gek op Thomas maar op Robert en gebruikt Thomas alleen voor de medicijnen, drugs en voor een plek om het lijk te verstoppen. Ze liegt dat ze haar lunch zelf wil betalen; ze wil alleen Thomas' portemonnee vasthouden om zijn sleutels van het laboratorium eruit te stelen. Robert bedriegt zijn vrouw en vermoordt haar zelfs om er met Jenny vandoor te kunnen. Beiden misleiden de buurvrouw en de man die tegenover het laboratorium woont. Lambert bedriegt de zaak: hij is niet alleen gedreven om de dader te pakken, hij is ook zelf door Jenny gedumpt en kan zich waarschijnlijk goed in Thomas inleven. Later probeert hij achter Thomas' rug om Leonie te versieren. Leonie bedriegt zichzelf: ze houdt zichzelf lang voor dat ze zelf op onderzoek uitgaat om Thomas' onschuld te bewijzen maar uiteindelijk wil ze alleen weten of Jenny en hij met elkaar naar bed zijn geweest. Ze wil ook lang niet weten dat ze echt onvruchtbaar is en dat de manier waarop ze daar de laatste tijd mee omging, mede de oorzaak van Thomas' bedrog is. Uiteindelijk doorziet ze Thomas' en Lamberts bedrog maar ze denkt ook echt dat Thomas Jenny vermoord heeft. Daarmee zou je kunnen zeggen dat ze Thomas bedriegt: hij ging ervan uit dat zij hem echt kende en dat zij echt zou snappen dat hij onschuldig was. Het stelt hem teleur dat ze hem in staat echt een dergelijke moord te plegen.

Titelverklaring

De titel wordt verklaard op pagina 144 in een citaat van Nietzsche: ‘Zijn niet de meeste huwelijken van dien aard dat men geen derde als kroongetuige wenst? En juist deze derde ontbreekt vrijwel nooit – het kind – en dat is meer dan een kroongetuige, namelijk de zondebok.’ Deze verklaring past dus bij de verhaallijn over de huwelijksproblemen. In de andere verhaallijn is meneer Sommig Mens de kroongetuige die ‘ontmaskerd’ wordt als hij zegt dat Thomas in een auto gestapt is en is weggereden. Leonie voelt zich dan een beetje beledigd, omdat zij zichzelf als de kroongetuige beschouwt. Zij weet immers waar Jenny’s lichaam verborgen is.